लुम्बिनी प्रदेशमा मानसिक स्वास्थ्य सम्बन्धी समस्या समाधान गर्नका लागि प्रदेश सरकारले चासो देखाएको छ । स्वास्थ्य मन्त्रालयको नेतृत्वमा लुम्बिनी प्रदेशका १२ जिल्लालाई लक्षित गरेर मनोसामाजिक परामर्शकर्ता परिचालन गर्न थालिएको हो । लुम्बिनी प्रदेशका स्वास्थ्य मन्त्री खेम बहादुर सारुले मानसिक स्वास्थ्य समस्यालाई व्यक्ति, परिवार र समुदायमा अभियानका रूपमा सञ्चालन गर्न सबैको जिम्मेवारी रहेको बताए । छ महिने मनोसामाजिक परामर्शकर्ताको दोश्रो मोडुल अन्र्तगत १० दिने तालिमको दाङ्गको देउखुरीमा समापन कार्यक्रममा बोल्दै स्वास्थ्यमन्त्री सारुले मानसिक स्वास्थ्यलाई सम्बेदनशील तवारले व्यवस्थापन गर्नुपर्ने बताएका हुन् । ‘पेशागत मात्रै नभई तपाईहरूको महत्वपूर्ण सेसन समयले मानिसलाई मृत्युबाट जोगाउन मद्दत गर्दछ’, मन्त्री सारुले भने, ‘आत्महत्याको घटना बढ्दै गएको सन्दर्भमा मनोसामाजिक परामर्शकर्ताको सीप प्रयोग गर्न जिल्ला अस्पताल, स्वास्थ्य संस्थामा मात्रै सिमित नभई समुदाय स्तरमा विस्तारमा पुग्न जरुरी छ ।’
लुम्बिनी प्रदेश मानसिक स्वास्थ्य तथा मनोसामाजिक रणनीतिक कार्ययोजनाको कार्यान्वयन स्वरूप स्वास्थ्य मन्त्रालयले २० जना नर्सिङ स्टाफहरू यो एड्भान्स तालिममा सहभागी गराई परिचालन गर्ने योजना गरेको छ भने २६ जना रोमिगं नर्सलाई समुदाय स्तरमा आधारभुत मनोसामाजिक सेवा, पोषण स्वास्थ्य, लैगिंक हिंसा सम्बन्धि सचेतनामुलक लगायतका क्रियाकलाप सञ्चालन गर्ने योजना अनुरूप तालिम दिइसकिएको छ ।
‘विभिन्न कारणले यो प्रदेश मानसिक स्वास्थ्य र मनोसामाजिक समस्याको जोखिम बढ्दो छ । आत्महत्याका घटना पनि उकालो चढिरहेको छ यस्तो समयमा तपाईको सीपलाई कार्यान्वयन गरी जीवन रक्षा गर्नु पेशागत जिम्मेवारी हो’, स्वास्थ्यमन्त्री सारुले भने ।
सीएमसी नेपालका नीति, रणनीति र सुशासन प्रमुख हिमाल गैरेले लुम्बिनी प्रदेश मानसिक स्वास्थ्य तथा मनोसामाजिक रणनीतिक कार्ययोजनाको कार्यन्वयन सबैको जिम्मेवारी रहेको बताउँदै स्वास्थ्य मन्त्रालयको नेतृत्वमा रणनीतिका उद्देश्य प्राप्तीमा सबैले हातेमालो गर्नुपर्ने बताए ।
स्वास्थ्य मन्त्रालयका वरिष्ठ नर्सिङ्ग प्रशासक इश्वरी केसीले मानसिक स्वास्थ्य समस्या गम्भीर समस्याको रूपमा देखा परिरहेको सन्दर्भमा यसको समाधान र निदानका लागि स्वास्थ्य मन्त्रालय सचेत ढंगले कार्यक्रमहरू निर्माण गरी कार्यान्वयनमा जाने बताए । उक्त कार्यक्रममा बोल्दै स्वास्थ्य मन्त्रालयका जनस्वास्थ्य प्रशासक उमेश गौतमले नीतिगत रूपमा मानसिक स्वास्थ्य प्राथमिकता परेकोले यसको कार्यन्वयनका निम्ती लाग्नुपर्ने सुझाए । एड्भान्स मनोसामाजिक परामर्श तालिममा लुम्बिनी प्रदेशका प्रदेश अस्पताल, राप्ती स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानसहित विभिन्न स्थानीय तहका २० जना नर्सिङ स्टाफहरूको सहभागिता रहेको थियो ।
स्वास्थ्य तालिम केन्द्रका निर्देशक भुवन कुवरले मनोसामाजिक सेवाका लागि दक्ष तथा तालिम प्राप्त जनशक्ति आवश्यक रहेकोले जनशक्तिको व्यवस्थापन गर्न र मानसिक स्वास्थ्य समस्याको जोखिम कम गर्नका निम्ती मनोसामाजिक परामर्शकर्ता तयार पार्न थालिएको बताए । ‘समस्या समाधानका लागि मनोसामाजिक सेवालाई अभियानको रूपमा विस्तार गर्न थालिएको छ’, उनले भने । मानसिक रोगको रोकथाम गर्नका निम्ती र सेवाको उपलब्धता बारे सचेत गराउनका निम्ती सबै गम्भीरतापूर्वक लाग्नुपर्ने निर्देशक कुवँरले बताए ।
स्वास्थ्य तालिम केन्द्रका जनस्वास्थ्य अधिकृत विद्या खत्रीले सञ्चालन गरेको कार्यक्रममा सिकाई बारे रूपा रिजालले बोलेकी थिइन् । उक्त १० दिने कार्यक्रम कार्यक्रम संयोजक तथा मनोविद् रस्मिता तामाङ, मनोविद् सुपरिवेक्षक गोपाल बोहोराले सहजीकरण गरेका थिए ।
पछिल्लो समय नेपालमा मानसिक स्वास्थ्य समस्या तीब्र रूपमा बढ्दै गएको छ । राष्ट्रिय मानसिक स्वास्थ्य सर्वेक्षण, २०७७ अनुसार १३ देखि १७ वर्ष उमेर समूहका ५.२ प्रतिशत किशोरकिशोरीहरू मानसिक स्वास्थ्य समस्याबाट ग्रस्त छन् । २.८ प्रतिशतमा चिन्ताजन्य समस्या, ०.६ प्रतिशतमा डिप्रेसन, ३.९ प्रतिशतमा आत्महत्यासम्बन्धी सोच देखा परेको छ । १८ वर्षमाथिका व्यक्तिहरूमध्ये १० प्रतिशतमा मानसिक स्वास्थ्य समस्या देखिएको छ । ३ प्रतिशतमा चिन्ताजन्य समस्या, २.९ प्रतिशतमा डिप्रेसन, ०.२ प्रतिशतमा साइकोसिस, ७.२ प्रतिशतमा आत्महत्या सम्बन्धी सोच देखिएको छ । लुम्बिनी प्रदेशमा १३ देखि १७ वर्ष उमेर समूहका ६.१ प्रतिशत किशोरकिशोरीहरू मानसिक स्वास्थ्य समस्याबाट ग्रस्त छन् । त्यस्तै, १८ वर्षमाथिका १३ प्रतिशत व्यक्तिले जीवनमा एकपटक मानसिक स्वास्थ्य समस्या भोग्ने सम्भावना रहेको अध्ययनहरूले देखाएका छन् ।