विजयसाल प्लटको स्थापना गरि वृक्षारोपण शुरु गरिएको हो
संरक्षित तथा लोपोन्मुख वनस्पति प्रजातीको संरक्षणका लागि पश्चिम नेपालमा पहिलो योजनाबद्ध पहलका रूपमा बाँकेको गेदवामा विजयसाल वृक्षारोपण प्लटको स्थापना गरिएको छ ।
वृक्षारोपण कार्यक्रमका संयोजकसमेत रहेका वन वीउ प्रयोगशाला तथा भण्डारण केन्द्र बाँकेका रेञ्जर अशोक खत्रीले यो प्लट कञ्चनपुरपछि पश्चिम नेपालको दोस्रो तथा विजयसालका लागि पहिलो योजनाबद्ध संरक्षणस्थल भएको बताए । ‘लुम्बिनीको बाँके अब विजयसाल पाइने जिल्लाका रुपमा चिनिनेछ,’ खत्रीले भने ।
राप्ती सोनारी गाउँपालिका वडा नं ७ गेदवा स्थित रामजानकी सामुदायिक वन क्षेत्रभित्र वन तथा वातावरण मन्त्रालय, लुम्बिनी प्रदेश अन्तर्गतको वन बीउ प्रयोगशाला तथा भण्डारण केन्द्र बाँकेको नेतृत्वमा सुरु गरिएको यस वृक्षारोपण कार्यक्रममा विजयसालका १ हजार १६० र सतिसालका ६५० विरुवा रोपिने रेञ्जर खत्रीले बताए ।
विजयसाल नेपालमा पाइने उच्च गुणस्तरीय काठमध्ये एक हो, जुन संरक्षित सूचीमा राखिएको छ । यसको उच्च बजार मूल्य, ढिलो वृद्धि हुने स्वभाव र अत्यधिक दोहनका कारण यो प्रजाती संकटग्रस्त बन्दै गएको छ । कञ्चनपुरमा २०५७ सालमा गरिएको विजयसालको बीउ सङ्कलन तथा रोपण प्रयास सफल भएपनि त्यसपछि यस्ता योजनाबद्ध संरक्षण परियोजना खासै देखिएका थिएनन् ।
‘बाँकेको यो प्रयास केवल वृक्षारोपण कार्यक्रम मात्र नभई दीर्घकालीन संरक्षण रणनीतिको एक महत्वपूर्ण थलो बन्ने सम्भावना बोकेको छ,’ कार्यक्रम संयोजक खत्रीले दैनिक नेपालगन्जसँग भने । उनका अनुसार, १.१३ हेक्टर क्षेत्रफलमा फैलिएको यो प्लटले विजयसालको वंशाणुगत श्रोतको संरक्षण, बीउ उत्पादन र वितरण तथा वनस्पतिक विविधता कायम गर्न दीर्घकालीन योगदान पु¥याउनेछ ।
कार्यक्रम संयोजक खत्रीका अनुसार, यो कार्यक्रम संघीय, प्रदेश र स्थानीय सरकारबीचको सहकार्यमा सञ्चालन भएको हो ।
शनिवार वृक्षारोपण शुभारम्भ गर्दै प्रमुख अतिथि, नेपाल सरकारका राज्यमन्त्री रुपा विश्वकर्माले तीन तहका सरकारबीच समन्वय गरी वनमा आधारित आर्थिक सुधार र संरक्षणलाई अघि बढाउनु आवश्यक रहेको बताइन् ।
कार्यक्रमका अध्यक्ष, प्रदेश वन मन्त्रालयका सचिव प्रमोद भट्टराईले लुम्बिनी प्रदेशको नीति र कार्यक्रममा विजयसाल तथा सतिसाल संरक्षण समेटिएको र यो प्लट त्यसको व्यवहारिक उदाहरण भएको उल्लेख गरे । यद्धपि, प्रदेश सरकार आफैले भने आफ्नो कार्यक्रमलाई कार्यान्वयनमा ल्याउन सकेको छैन । ‘सानैस्केलमा भएपनि हामीले यो अगाडी बढाउन सफल भएका छौं,’ कार्यक्रममा वक्ताहरुले भने ।
रेड कार्यान्वयन केन्द्र, बबरमहल काठमाडौंका प्रमुख नवराज पुडासैनीका अनुसार, वनमा आधारित आयआर्जनका उपायहरू विकास गर्न समुदायलाई बजेट र प्राविधिक सहयोग उपलब्ध गराइनेछ । यसले थारु, मुस्लिम लगायत जातीय विविधता बोकेको समुदायमा सामाजिक समावेशीकरण र आय सृजनालाई पनि सघाउनेछ ।
रामजानकी सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहका अध्यक्ष राजा अलि खाँका अनुसार, समुहले प्लटमा रोपिएका विरुवाहरूलाई संरक्षण गर्दै भविष्यमा बीउ उत्पादन केन्द्रको रूपमा विकास गर्ने लक्ष्य राखेको छ । यसले समुदायमा वन–आधारित रोजगारी, वातावरणीय सचेतना र जैविक विविधता संरक्षणको अभ्यासलाई संस्थागत बनाउनेछ ।
वन विभागका उपमहानिर्देशक अजित कुमार कर्णले अघिल्ला वृक्षारोपण प्रयासहरू सफल भएको स्मरण गराउँदै यो परियोजनाबाट दीर्घकालीन लाभ सुनिश्चित हुने विश्वास व्यक्त गरे ।
वर्दिया र बाँकेका डिभिजनल वन अधिकृतहरूले पनि संरक्षित प्रजातीको सन्दर्भमा यस परियोजनाको राष्ट्रिय महत्व औंल्याएका छन् । वर्दियाका डिभिजनल वन अधिकृत विजय राज सुवेदीले विजयसाल र सतिसालजस्ता संरक्षित प्रजातीको संरक्षण नेपालमै पहिलो पटक औपचारिक प्लटमार्फत भएको बताए ।
वन वीउ प्रयोगशाला तथा भण्डारण केन्द्र बाँकेका प्रमुख भुवनेश्वर चौधरीले संचालन गरेको वृक्षारोपण कार्यक्रममा ुहभागीहरुलाई बाँकेका डिभिजिनल वन अधिकृत शंकर प्रसाद गुप्ताले स्वागत गरेका थिए ।
‘वृक्षारोपण कार्यक्रम क्रमशः केही दिन सम्म समूहको सक्रियतामा गरिनेछ,’ वन वीउ प्रयोगशाला तथा भण्डारण केन्द्रका प्रमुख चौधरीले भने ।