२०७४ सालमा तत्कालिन भेरी अञ्चल अस्पतालमा मानसिक रोग विशेषज्ञका रुपमा नेपालगन्ज आउनुभएका डा. सुमन अर्याल झण्डै ६ वर्षको बसाई मानसिक अस्पताल, लगनखेल सरुवा भएका छन् । मानसिक स्वास्थ्य सेवामा वर्षौ अवरुद्ध हुँदा आएका डा. अर्यालले बर्दिया अस्पतालबाट समेत कोभिडको समयमा मानसिक स्वास्थ्य सेवा विस्तार गरेका थिए । भेरी अस्पतालमा मानसिक रोग विभागका प्रमुखको रुपमा झण्डै ६ वर्षे कार्यकाल सकेर आइतबार मात्रै काठमाण्डौं जानु अघि दैनिक नेपालगन्जका लागि विशेष संवाददाता हिमाल गैरेले गरेको कुराकानीको संक्षिप्त अंश ।

समाचार बाट थप पढ्नुहोस्

महासचिव उम्मेदवार रानाभाट गए प्रशासन

बल्झिंदै अटोमोबाइल संकट

बाँके : कति बढ्यो जग्गाको मूल्यांकन ?

अतिक्रमण खाली गर्न बाँके प्रशासनको चेतावनी

तपाई आफ्नो कार्यकाल कसरी सम्झन चाहनुहुन्छ ?
२०७४ सालमा भेरी अञ्चल अस्पतालमा आएको हो । म आउँदा अस्पतालमा अस्पतालले दिनु पर्ने सेवामा ७÷८ बर्ष ग्याप रहेको थियो । म आएपछि आपिडि सेवा सुरु भयो । शुरु, शुरुमा मानिसहरुलाई यहाँबाट मानसिक उपचार सेवाबारे थाहा नहुँदा केही समय लाग्यो ओपिडि सञ्चालनका लागि । सुरुमा १/२ जना गर्दै बिस्तारै बिरामीको संख्यामा वृद्धि हुँदै गयो । र, पछिल्लो समयमा दैनिक लगभग ३०/४० जना मानसिक बिरामीले ओपिडिबाट सेवा पाइरहेका छन् ।
यहाँ बसुञ्जेल इन्डोर सेवालाई अलि राम्रोसँग गरौं भन्ने चाहना थियो । तर, भौतिक संरचनाको अभाव, जनशक्तिको कमीले गर्दा सोचे जसरी भएन । आगामी दिनका लागि एउटा प्लेटफर्म त बनिसकेको छ । अब बहिरंगसँगसँगै अन्तरंग सेवा दिन सकिन्छ । कडा खालका मानसिक बिरामीलाई भर्ना गरेर राख्ने सक्ने सेवा, विद्युतीय उपचार विधि आगामी दिनमा सेवा सुरु गर्ने योजना छ । त्यसमा यहाँका डाक्टर साबहरुले गर्नुहोला भन्ने आशा छ ।
मैले ६ बर्ष बसाईको क्रममा मानसिक स्वास्थ्यको क्षेत्रमा संघीय अस्पतालबाट पाउनु पर्ने सेवामा ओपिडि त स्थापित नै छ, इन्डोर सञ्चालनमा आउने वाला छ, र रोगको निधान र उपचार मात्रै नभएर मानसिक स्वास्थ्यको अभिमूखिकरणका कुराहरु रहेका छन् ।
यस क्षेत्रको संघिय अस्पताल र उपचारका निम्ती प्रमुख भएको हिसाबले मानसिक स्वास्थ्य समस्या के कस्तो पाउनुभयो ?
प्रमुख आउने बिरामी भनेको डिप्रेशन, इन्जाइटी जसमा छटपटाहट, मन आत्तिने, डर लाग्ने, टाउको दुखाई, माइग्रेसन, अल्कोलहल, ब्राउनसुगर, बच्चाहरुमा सुस्त मनस्थिति, अत्याधिक चकचके, बालबालिका सम्बन्धी मानिसक समस्या छन् । समस्या धेरै ढिला भएर चिप्पीएर अस्पतालमा उपचार गर्न ल्याउँदा पनि उपचारमा गाह्रो भएको वास्तविकता छ ।

अहिले यसरी मानसिक स्वास्थ्य तथा मनोसामाजिक समस्या हुनुका कारणहरु के के होलान् ?
यो द्वन्द्वको धेरै प्रभाव भएको क्षेत्र पनि हो । त्यो बाहेक कोरोनाकाल, बेरोजगारी, भुकम्प, वैदेशिक रोजगार लगायत यावत कारणले मानसिक स्वास्थ्य बढाइरहेको छ ।
विभिन्न किसिमका मानसिक समस्याहरु हुन्छन् । अन्य जिल्लाबाट आएका हुन्छन्, अन्य विभागहरुमा आएकामा शारीरिक समस्यासँगै मानसिक समस्या पनि जोडिएर आएको हुन्छ, त्यसमा कन्सल्टेन्टको भूमिकाका कुराहरु भए । त्यसैगरी, इमरजेन्सीमा आउने सुसाइडका केस, सुसाइड एटेम्टका केश पनि आउँछन् । आत्महत्याको प्रमुख कारण मानसिक स्वास्थ्य हो । इमरेन्जसीमा पोइजनका केसहरु आउँदा त्यो पनि मानसिक स्वास्थ्यसँग जोडिएको हुन्छ ।
सुरुमा एक डेढ बर्ष त एक्लै पनि भए । यहाँ मानिसक स्वास्थ्य समस्या धेरै छन् । त्यसैले यो सेवा चाही अस्पतालमा अवरुद्ध हुनुहुँदैन । अहिले अस्पतालमा २/३ जना सेवारत नै हुनुहुन्छ ।

स्थानीय तह वा प्रदेश सरकारले गर्नैपर्ने कार्यहरु के हुन सक्छन् ? विषय विज्ञका हिसाबले तपाईका सुझावहरु के के हुन् ?
पालिका र प्रदेश स्तरमा मानसिक स्वास्थ्यको सवालमा जनचेतना जगाउन एकदमै आवश्यक छ । केही कार्यहरु भैपनि रहेका छन् ।
विशेषगरी, आत्महत्या रोकथाम दिवस हुन्छ, विश्व मानसिक स्वास्थ्य दिवस हुन्छ । यस्ता दिनहरुमा चाहीँ जनस्वास्थ्य, स्वास्थ्य कार्यालयहरु, पालिकास्तरहरुमा जनचेतना जगाउने काम गर्नुपर्नेै हुन्छ । विभिन्न सरोकारवालाहरुलाई राखेर अन्तरक्रिया गर्ने, विशेषविज्ञ राखेर समाजमा ती कुराहरु पुर्याउने । यसको उपचार सम्भव छ, भन्न लाज मान्नु हुँदैन, लुकाउनु हुँदैन । स्थानीय तह, प्रदेश सरकारले मानसिक स्वास्थ्यमा सचेतनामा काम गर्दा संघीय सरकारलाई पनि बल पुग्ने हुन्छ ।
अहिले ठाउँठाउँमा विभिन्न किसिमका संस्थाहरुले पनि मानसिक स्वास्थ्यमा काम गरिरहेका छन् । पालिका लेभलमा उहाँहरुको समन्वय भैरहेको छ । सी.एम.सी नेपाल जस्ता गैरसरकारी संस्थाहरुले पनि काम गरिरहेका छन् । प्रदेश र स्थानीय तहले पोलिसी बनाएर जानु पर्यो ।

अन्त्यमा,
जनचेतनामा ध्यान दिनुपर्यो । जनशक्तिमा पनि ध्यान दिनुपर्यो । ड्रग्सका कुराहरु हुनुपर्यो । आत्महत्या कसरी रोक्न सकिन्छ भनेर जनचेतना जोगाउनु पर्यो । यसका निम्ती सबै सिरियसली लाग्नुपर्ने हुन्छ । नत्र, यो झन् बढ्ने निश्चीत प्रायः हो । अस्पतालले पनि मानसिक स्वास्थ्य सेवा थप विस्तार गर्नुपर्छ । म र मेरो टिमलाई सहयोग गर्ने अस्पताल प्रशासन लगायत सम्पुर्णलाई विशेष रुपमा धन्यवादका साथ सम्झिन चाहन्छु ।