लुम्बिनी प्रदेशमा संगठित तथा आर्थिक अपराध १४ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ ।
हिमाल गैरे
पछिल्ला वर्षहरूमा अपराधका घटना बढ्दै गएको प्रहरीको तथ्याङ्कले देखाएको छ । लुम्बिनी प्रदेश प्रहरी कार्यालय, दाङका अनुसार, प्रदेशमा अपराधका श्रृंखला बढ्नु सकरात्मक संकेत नभएको र समाज निर्माणका विभिन्न गतिविधिहरू समुदाय स्तरमा सञ्चालन गर्नुपर्ने विज्ञहरूले बताएका छन् । गत ५ वर्षको अपराध तथ्याङ्क विश्लेषण गर्ने हो भने ज्यान सबैभन्दा बढी चोरी सम्बन्धि अपराध बढी छ । आ.व २०७६÷०७७ मा ३ सय १० रहेको चोरजन्य घटनामा ९४ प्रतिशतले वृद्धि भई ६ सय पुगेको छ ।
त्यसैगरी आर्थिक, बैकिङ कसुरसंगै विविध अपराधका घटना उल्लेख्य रहेको प्रहरीको डाटाले देखाउँछ । जस मध्ये सबैभन्दा बढी रहेको बैकिङ कसुर आ.व २०७६÷०७७ मा २५ रहेको थियो जुन पछिल्लो आ.व २००÷०१ मा १ हजार १ सय ७५ पुगेको छ ।
त्यसैगरी संगठित तथा आर्थिक अपराध १४ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ । पछिल्लो आ.व. मा ७ सय ५० रहेको यो अपराध आ.व २०७६÷०७७ मा ६ सय ५७ मात्रै रहेको थियो । लुम्बिनी प्रदेश प्रहरीका अनुसार, सवारी सम्बन्धि र महिला तथा बालबालिका सम्बन्धि अपराधमा समेत वृद्धि भएको छ । जुन क्रमश १४ र १८ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ ।
सवारी अपराध २०७६÷०७७ मा ३ सय ३७ घटना थिए जुन गत आवमा १४ प्रतिशतले वृद्धि भई ४ सय ९७ पुगेको छ । क्रमशः २०७६÷०७७ मा ६ सय १५ रहेको महिला तथा बालबालिका सम्बन्धि अपराध आ.व २००÷०१ मा आइपुग्दा ७ सय ५० पुगेको छ । यद्यपी तुलनात्मक विश्लेषण गर्दा जातका आधारमा गरिने विभेद, सार्वजनिक कसुर, अभद्र व्यवहार लगायत सामाजिक अपराधका घटना भने पछिल्लो ५ वर्षमा २० प्रतिशतले घटेको पाइएको छ ।
प्रदेश प्रहरीको ५ वर्षको तथ्याङ्कले समग्र अपराधका विश्लेषण गर्दा ५ वर्षमा ३२ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ । कुनै एक कारणले मात्रै अपराध नघट्ने भएता पनि पछिल्लो समयमा रोजगारीको कमी, मूल्यवृद्धि, लागुपदार्थको दुव्र्यसनी, डिजिटलको दुरूपयोग लगायत प्रमुख रहेको प्रहरी एंव विज्ञहरूको विश्लेषण छ । मनोचिकित्सक डा. लिला देवकोटा पछिल्ला समयमा लागुपदार्थ र मादकपदार्थ दुव्र्यसनी बढ्नुले पनि अपराधका घटनालाई प्रशय दिएको छ ।
‘यस क्षेत्रमा मादक पदार्थ र लागुपदार्थको दुव्र्यसनी बढ्दो छ जस्ले अपराधका घटना बढाइरहेको छ ।’ डा. देवकोटाले थपिन् दुव्र्यसनीलाई अझै पनि मानसिक स्वास्थ्य समस्याका रूपमा नलिई व्यवहारजन्य रूपमा चित्रण गरिएको छ । व्यक्ति, परिवार र समाजले यसलाई उपचारको दायरामा ल्याई नियमित मनोसामाजिक परामर्श सेवा दिने र रचनात्मक कार्यमा दुव्र्यसनीमा लागेका व्यक्तिलाई लाग्न प्रेरित गर्न ढिला भैसक्यो । सरोकारवाला निकायको ध्यान जान जरुरी छ ।
‘दैनिक उपभोग्यवस्तु संगै भान्सा महँगिएको छ । गरिवी विद्यमान छ । दैनिक गुजाराका निम्ती रोजगारी छैन् वा भए पनि खर्च धान्न सक्ने अवस्था छैन । अनि अभावले अपराधलाई प्रशय दिने हो,’ डा. देवकोटाले थपिन् । अपराध न्यूनिकरणका लागि व्यक्ति, परिवार, छिमेक, स्थानीय तह सहित तीनै तहका सरकारले रणनीतिक रूपमा कार्यक्रम बनाइ लाग्नुपर्ने उनले सुझाइन् ।
मुलुकमा रोजगारीको समस्या, देखासिखी, भावना एवं तनाव व्यवस्थापन गर्ने ज्ञानको अभावका लगायतका कारण पछिल्लो समयमा अपराधका घटना बढ्नुका कारण रहेको देवीनगर–११, बुटवलका सुवास क्षेत्रीको विचार छ । ‘आफुले के गर्न सकिन्छ भन्ने भन्दा पनि अरूको देखासिखी गर्ने मनोवृति अपराधजन्य घटना घट्नुका कारण हो’ क्षेत्रीले दैनिक नेपालगन्जसँग थपे ।
नेपाल प्रहरीका पूर्व प्रहरी वरिष्ठ उपरीक्षक नारायण कुमार आचार्य मुलुकमा आर्थिक संकट, वैदेशिक रोजगारी र त्यसले ल्याएको विविध सामाजिक प्रभाव, रेमिट्यान्स संगै गाँउबाट बजार उन्मुख असन्तुलित राजनैतिक अस्थिरता, बढ्दो सामाजिक सञ्जालको दुरूपयोग अपराध घट्नुको मुलभूत कारण भएको बताए ।
‘अब ढिला नगरी समुदाय स्तरमा अनुशासन, नैतिक शिक्षा, देश प्रति माया गर्ने भावनामा जागृत गर्ने, विद्यालय र समुदाय स्तरमा मानसिक सुस्वास्थ्य र मनोसामाजिक सुस्वास्थ्य राख्ने उपायको जानकारी गराउनुपर्दछ,’ पूर्व प्रहरी उपरीक्षक आचार्यले सुझाए । ‘मान्छेलाई रोजगारीको अवसर छैन, सामाजिक सञ्जाल र इन्टरनेटको दुरूपयोग बढ्दो छ त्यही माथि सामाजिक सञ्जालमा अरूको देखासीखि गर्ने र छिट्टै धनी हुने सोचाइ मनोवृति बढ्नाले पनि अपराध बढ्न गएको हो,’ – भेरी अस्पतालमा कार्यरत मनोसामाजिक परामर्शकर्ता कमला डाँगीको बुझाइ छ ।
लुम्बिनी प्रदेश प्रहरीका प्रवक्ता प्रहरी वरिष्ठ उपरीक्षक माधव प्रसाद श्रेष्ठ गरिवी, प्रविधीको बढ्दो दुरूपयोग, बेरोजगारी लगायतका अपराध बढ्नुका कारणका रूपमा लिएका छन् । ‘मानिस बढी नैराश्यता तर्फ उन्मुख छन्, बेरोजगार छन् ।
इन्टरनेटको दुरूपयोग बढ्दो छ र छिटो धनी हुनुपर्ने ध्याउन्न छ । अन्ततः अपराधलाई माध्यम बनाउने व्यक्ति बढेको हो,’ प्रवक्ता श्रेष्ठले बताए । अपराध न्यूनिकरण गर्नका निम्ती मूलतः परिवारको लापरवाहीता समेत कारक भएको वरिष्ठ उपरीक्षक श्रेष्ठको जिकिर छ ।
‘आफ्नो परिवारका सदस्यमा शंकास्पद गतिविपध हुने बित्तिकै प्रहरीलाई जानकारी गराएमा प्रहरीले सहयोग गर्नेथियो । तर अपराध घटेपछि बरु छुटाउनलाई पहल हुन्छ तर आफ्नो मान्छेमा आएका शंकास्पद गतिविधिबारे अवगत नराउने हाम्रो चलन छ । समयमा सुचना दिनुहोस्, प्रहरीले सूचनाका आधारमा समेत सहयोग गर्ने उनले बताए ।
‘प्रहरीले अपराध न्यूनिकरणका निम्ती विद्यालय र समुदाय केन्द्रित विविध कार्यक्रम गरेपनि यसका निम्ती हरेक नागरिक, समाज र तहतप्का लाग्न ढिला गर्न नहुने उनले सुझाए । नेपाल प्रहरीले ‘सामुदाय प्रहरी साझेदारी कार्यक्रम’, ‘प्रहरीसंग विद्यार्थी कार्यक्रम’ लगायतका केही कार्यक्रम हामीले गरिनै रहेका छौं तर समाज परिवर्तन र अपराधका क्रियाकलापमा नयाँ पुस्ता वा आमनागरिकलाई संलग्न हुन नदिनका निम्ती समुदाय केन्द्रित सचेतनामूलक क्रियाकलाप, जागरण अभियानहरू सञ्चालन हरेक टोल, स्थानीय तह, प्रदेश सरकारले गर्नुपर्ने हुन्छ ।’
- ज्यान सम्बन्धि (हत्या): ज्यान सम्बन्धी अपराधमा २०७६/०७७ मा १११३ घटना थिए भने २०८०/०८१ मा यो संख्या १३८८ सम्म पुगेको छ। यो संख्या क्रमिक रूपमा बढेको देखिन्छ। गत ५ बर्षमा यो संख्या २५ प्रतिशतले बढेको देखिन्छ ।
- आत्महत्या सम्बन्धि: आत्महत्या सम्बन्धी घटनाहरूको संख्या २०७६/०७७ मा १२३३ देखि २०८०/०८१ मा १३२१ सम्म पुगेको छ। यो संख्या कहिले घटेको त कहिले बढेको देखिन्छ। गत ५ बर्षमा यो संख्या ७ प्रतिशतले बढेको देखिन्छ ।
- चोरी सम्बन्धी: चोरी सम्बन्धी घटनाहरू २०७६/०७७ मा ३१० थिए भने २०८०/०८१ मा यो संख्या ६०० सम्म पुगेको छ। चोरीको घटनामा पनि वृद्धिको क्रम देखिन्छ। गत ५ बर्षमा यो संख्या ९४ प्रतिशतले बढेको देखिन्छ ।
- संगठित तथा आर्थिक अपराध: २०७६/०७७ मा ६५७ संगठित तथा आर्थिक अपराधहरू थिए भने २०८०/०८१ मा यो संख्या ७५० सम्म पुगेको छ। गत ५ बर्षमा यो संख्या १४ प्रतिशतले बढेको देखिन्छ ।
- सामाजिक अपराध: सामाजिक अपराधहरूमा २०७६/०७७ मा १३७१ घटना थिए, जबकि २०८०/०८१ मा यो संख्या १०९७ मा झरेको छ। यो संख्या घट्दै गएको देखिन्छ। गत ५ बर्षमा यो संख्या २० प्रतिशतले घटेको देखिन्छ ।
- महिला तथा बालवालिका सम्बन्धी अपराध: २०७६/०७७ मा ६१५ घटना थिए भने २०८०/०८१ मा यो संख्या ७२७ सम्म बढेको छ। गत ५ बर्षमा यो संख्या १८ प्रतिशतले बढेको देखिन्छ ।
- सवारी सम्बन्धी अपराध: सवारी सम्बन्धी अपराधमा २०७६/०७७ मा ४३७ घटना थिए भने २०८०/०८१ मा यो संख्या ४९७ सम्म पुगेको छ। गत ५ बर्षमा यो संख्या १४ प्रतिशतले बढेको देखिन्छ ।
- विविध: विविध अपराधहरूमा २०७६/०७७ मा ६७ थिए भने २०८०/०८१ मा यो संख्या १२६४ सम्म पुगेको छ। विविध श्रेणीका घटनामा ठूलो वृद्धि भएको देखिन्छ।
- जम्मा (कुल): कुल अपराधहरूमा २०७६/०७७ मा ५८०३ घटना थिए भने २०८०/०८१ मा यो संख्या ७६४४ सम्म पुगेको छ। कुल अपराध संख्या पाँच वर्षको अवधिमा बढेको देखिन्छ। गत ५ बर्षमा यो संख्या ३२ प्रतिशतले बढेको देखिन्छ ।